De wetenschap heeft het moeilijk met complexe maatschappelijke vraagstukken!
Traditioneel wetenschappelijk onderzoek is vaak reductionistisch en monodisciplinair en probeert via metingen, waarnemingen en experimenten te komen tot innerlijk consistente theorieën. Op deze manier hebben we steeds meer greep op onze wereld gekregen. Maar voor een toenemend aantal vraagstukken geldt dat niet. Complexe maatschappelijke problemen zoals drug- en cybercriminaliteit, de energietransitie of de sterke stijging van obesitas vragen om een andere aanpak. Hoe komt dat?
In de eerste plaats omdat dergelijke problemen altijd een unieke context hebben. Locatie, tijd, omstandigheden en geschiedenis spelen een rol. Daarnaast voegen complexe vraagstukken zich niet naar de hokjes waarin wij onze samenleving hebben ingedeeld. Ze overstijgen afdelingen en departementen en kunnen niet door specialisten op afzonderlijke vakgebieden worden opgelost. Bovendien is het heel moeilijk zulke problemen goed te definiëren. Betrokkenen hebben veelal verschillende belangen en verschillen van mening over het probleem én over de oplossing. Tot slot hangen dergelijke problemen ook altijd op ingewikkelde manieren samen met andere problemen. Energietransitie heeft bijvoorbeeld te maken met klimaatverandering, milieu, stand van de technologie, economische en sociale bewegingen.
Een ander soort onderzoek, complexiteitsonderzoek, kan ons op weg helpen om dergelijke problemen beter te begrijpen.
Complexiteitsonderzoek:
- Betrekt de context bij de probleemformulering
- Brengt de belangen en wereldbeelden van stakeholders in kaart. Niet alleen traditionele stakeholders maar bijvoorbeeld ook reacties binnen bevolkingsgroepen of meningencircuits op sociale media
- Houdt rekening met trends, veranderimpulsen en zwakke signalen die veranderingen aankondigen
- Gebruikt systeemperspectief: problemen, patronen en innovatie ontstaan binnen en tussen systemen
- Maakt interdisciplinaire samenwerking noodzakelijk
- Nodigt uit tot experimenteren om systeemreacties en effectieve systeeminnovatie te leren kennen.
Praktijkvoorbeelden:
- In Europees verband wordt steeds vaker gewerkt met Joint Investigation Teams - tijdelijke justitiële onderzoeksteams die bezig zijn met grensoverschrijdende zaken zoals het onderzoek naar MH17-ramp, drugscriminaliteit, cyber-criminaliteit, kinderporno en terrorisme.
- Online ontstaan onderzoekscollectieven zoals het Britse Bellingcat. Zij gebruiken Youtube, social media en Google Earth bijvoorbeeld in de MH17-zaak. Zij kijken naar satellietbeelden en naar digitaal bewijsmateriaal via social media en webfora. Daarnaast maken ze regelmatig gebruik van door onafhankelijke getuigen gemaakte video- en audiobestanden
- Journalistiek onderzoek zoals Follow the Money en de Correspondent. Zij onderzoeken systeemsamenhang en baseren zich regelmatig op big data.
- Socialevraagstukken.nl is een site waar wetenschappers publicaties over maatschappelijke vraagstukken plaatsen die onderbouwd zijn door feiten en cijfers.
- Het Nederlandse Drift dat zich richt op duurzaamheidstransities.
- Het Britse Nesta dat werkt aan systeeminnovatie door het in praktijk brengen van nieuwe ideeën die de wereld beter kunnen maken.
Wij hopen dat vele anderen zullen volgen met de verdere ontwikkeling van complexiteitsonderzoek.
